Aanpak van gedragsproblemen – Michiel Noordzij
Vorige week donderdagavond was er een balans thema-avond in Heerde op de Veluwe, over de aanpak van gedragsproblemen. Best een eindje rijden vanuit Almere, maar toen ik zag dat Michiel Noordzij de spreker was, besloot ik erheen te gaan. Ik had hem eerder al eens meegemaakt bij de lancering van de ADHD glossy SUZAN!i, vorig jaar en vond hem een inspirerend persoon. Ook dit keer was ik zeer geboeid door zijn manier van spreken, zijn spitsvondigheid, zijn kennis en ervaring.
Michiel Noordzij heeft sinds 25 jaar een zelfstandige psychiatriepraktijk in Warmond, waar hij onder andere gezinnen waarin gedragsproblemen voorkomen behandelt. Hij is auteur van het boek “Echt wel”, waarin hij zijn methode om gedragsproblemen aan te pakken beschrijft.
In dit artikel doe ik verslag van de avond in Heerde.
Functioneringsniveaus
Noordzij onderscheidt drie niveaus waarop kinderen en adolescenten kunnen functioneren:
- Het normale niveau: Kinderen leren van straf
- Een niveau daaronder: Gewenst gedrag kan opgebouwd worden door beloningssystemen in te zetten
- Een nog lager niveau: Kinderen leren niet meer van straf en zijn niet meer gevoelig voor beloningen. Ongewenst gedrag moet afgeleerd worden (Geweldloos, steng en mild)
De avond in Heerde gaat over deze laatste groep kinderen. Hoe leren we bij hen ongewenst gedrag af? Deze kinderen hebben complexe problemen. Er is geen standaard oplossing voor. Wat nu werkt kan morgen totaal niet werken en wat voor Jantje werkt hoeft voor Klaasje helemaal niet te werken. Een andere moeilijkheid is dat deze kinderen je als ouder totaal de put in kunnen slepen. Deze kinderen nemen de regie in een gezin over. Het is moeilijk om dan afstand te nemen.
Wanneer is het genoeg?
Hoe lang wil je dat het nog duurt, hoe erg moet het zijn om in te grijpen? Een ouder die een ijzeren discipline handhaaft (Noordzij noemt dit de “kadaverdiscipline”) zal tegen het kind schreeuwen. Daartegenover staat de ouder die schippert, die alle partijen tevreden wil houden. De wisselwerking tussen deze ouders versterkt elkaar en maakt de situatie steeds ernstiger.Het belangrijkste is daarom dat je als ouders op één lijn zit, omdat kinderen de neiging hebben om ouders tegen elkaar uit te spelen wanneer ze daar de kans toe krijgen.
Verander je werkhouding
‘Maak er een project van’, zegt Noordzij, ‘zorg dat je de regie weer in handen krijgt’.
Als voorbeeld geeft hij een eigenaar van een appelboomgaard. Elke jaar in augustus zijn de appels rijp en worden ze gestolen door een groepje jongeren. Zij klimmen over het hek en beschadigen het hek.
Welke mogelijkheden heb je?
- Zwarte reactie: Kadaverdiscipline, kost veel energie, het is niet fijn en je wint het nooit.
- Witte reactie: Het hek openzetten, zodat er geen schade is, je laat het je passief overkomen.
- Aktief: Je zet een bord in de tuin: Plukkers gezocht. Waarschijnlijk komt dezelfde groep jongens hierop af, je bent nu directeur van je eigen tuin.
(1 en 2 drijft een wig tussen een ouderpaar)
Hou er bij het aannemen van een werkhouding rekening mee dat ze niet doen wat je zegt.
Een ander voorbeeld: Hoe ga je met een autistisch kind naar een straatfeest?
Bij je nieuwe werkhouding ga je ervan uit dat het kind het op een gillen gaat zetten. De afspraak die je met elkaar en met het autistische kind maakt is de volgende: als hij gaat gillen, dan gaat een van de ouders met het kind naar huis. Maakt niet uit of dat na 5 minuten of na 2,5 uur is. Stel dat het kind pas na 2,5 uur gaat gillen. Dan is het dus 2,5 uur goed gegaan. De aktieve reactie is: Je besluit om volgend jaar weer naar het straatfeest te gaan en een half uur eerder naar huis te gaan, dus na 2 uur. Jij neemt daarmee de regie in handen.
Pas een methode toe
Bij het toepassen van een methode is het instrument communicatie. Noordzij onderscheidt:
- Vorm
- Proces
- Inhoud
Wanneer vorm en inhoud met elkaar in overeenstemming zijn, versterken ze elkaar.
Inhoud
“Boxing in” is nodig. De speelruimte wordt beperkt en het is duidelijk wat er gebeurt als het kind buiten de begrenzing gaat. Michiel Noordzij noemt zijn methode de Vorkheftruckmethode: Je zoekt het kind op het niveau waarop het functioneert op. Van daaruit lift je het kind op naar een hoger gelegen functioneringsniveau.
Het functioneringsniveau bepaalt wat we kunnen willen en dus welke methode je kiest.
Proces
Het proces is de taal van de tijd en draait om timing.
Ervoor – Tijdens – Erna
- Ervoor: proaktief: maak duidelijk wat er gebeurt als het ongewenste gedrag plaatsvindt
- Tijdens: Zeg wat je doet en doe wat je zegt.
- Erna: post-aktief: Nabespreken alsof het een training is.
Porties, richt je op één probleem per keer.
Volgorde, verander de tijd en volgorde (=proces) om resultaten te behalen. Incidenten kunnen voorkomen worden door eerder in te grijpen.
Je wordt trainer van het kind met gedragsproblemen.
Vorm
Volgens Noordzij moet je groeitaal gebruiken bij kinderen. Zo scheidt je het kind van zijn gedrag. Bijvoorbeeld:
Nu moet het afgelopen zijn!
versus
Eigenlijk vind ik je te groot om als kleuter te behandelen.
Waarom is de communicatie-vorm zo belangrijk?
- Je gebruikt een groeimodel i.p.v. strafmodel
- Je toont respect voor het gedragsgestoorde kind
- Je word je bewust van je eigen boosheid
Het afbouwen van ongewenst gedrag
Michiel Noordzij raadt zijn cliënten aan een lijstje te maken met 100 dingen die ze niet leuk vinden aan het gedrag van het kind. Bovenaan staat het gedrag dat het meeste ergert. Dat is het gedrag dat als eerste aangepakt wordt. Door te beginnen maakt het niet zoveel uit wat je doet, maar dat je het doet. Je neemt de leiding over.
Houd een werkbespreking in het gezin (proactief)
- Eigenlijk ben je te groot om …. (groeitaal), bijvoorbeeld: eigenlijk ben je te groot om tijdens het eten van tafel op te staan
- En ik weet dat… (rationale), bijvoorbeeld: En ik weet dat we allemaal gezellig aan tafel willen zitten.
- En daarbij ga ik je helpen, dat gaat als volgt… (herstel de hiërarchie), bijvoorbeeld: en daarbij ga ik je helpen, dat gaat als volgt: elke keer als je opstaat van tafel moet je 5 minuten op de trap zitten.
- Door het kind te laten kiezen uit een paar mogelijkheden, ontneem je het kind de mogelijkheid om niet mee te werken.
Reactief: Zeg wat je doet – Doe wat je zegt
Doe een nabespreking (post-actief)
- Ik zag dat je het al heel snel hebt gedaan, ….
- Ik zag dat het nog moeilijk is, …
De woorden ‘al’ en ‘nog’ zijn essentieel. Met ‘al’ spreek je uit dat het sneller gelukt is dan verwacht (het kind groeit hiervan), met ‘nog’ spreek je uit dat, hoewel het nu nog niet gelukt is, je er vertrouwen in hebt dat het later wel gaat lukken.
Adolescenten
Adolescenten voelen zich al heel volwassen, maar kunnen op bepaalde punten het gedrag hebben van een kleuter van vier. De aanpak bij hen is bij hen dan ook anders zijn dan bij kinderen. Omdat ze zich zich al heel volwassen voelen, spreek je ze op dat functioneringsniveau aan.
Michiel Noordzij geeft een voorbeeld van een jongen van 16 die voor zijn examens VMBO-T zit en daar helemaal niets voor doet. Zijn vader zit hem achter de broek, wordt boos, houdt hem voor dat hij in de goot belandt en dreigt met maatregelen. Het helpt allemaal niets; de zoon gaat zich nog meer tegen zijn vader afzetten en doet nog minder. De oplossing kan de volgende zijn:
- Luister eens, je hebt gelijk, we gaan het anders regelen. Ik zal je niet meer achter de broek zitten. Zondag kijken we samen hoe ver je bent. (Hij neemt de leiding)
- Op zondag: Ik constateer dat je niets hebt gedaan. Wil je dat ik je help of wil je het zelf doen? Zoon wil het natuurlijk zelf doen. Elke zondag wordt er geëvalueerd hoe ver zoon is.
- Na verloop van tijd – confronteren: Ik behandel je als een grote vent, en je gedraagt je als een kleuter.
De mogelijke gevolgen:
- De zoon gaat doen wat afgesproken is
- De zoon vraagt alsnog hulp
- De zoon gaat op dezelfde voet verder
Vragen vanuit de zaal
-
Hoe kun je met twee kinderen tegelijkertijd werken? Bijvoorbeeld kinderen die elkaar constant in de haren zitten?
Met deze situatie ga je hetzelfde om als met één kind. Je houdt een werkbespreking waarin je aangeeft dat ze te groot zijn om dit gedrag te vertonen, dat je weet dat ze het graag gezellig met elkaar hebben en dat, wanneer ze elkaar toch in de haren zitten, er consequenties zijn.
-
Hoe kun je een kind toch naar je laten luisteren wanneer het heel druk is?
Michiel Noordzij vraagt of en welke medicatie het kind gebruikt. Hij vertelt waarom sommige medicatie bij de een wel en bij de ander niet werkt en legt uit dat de gevolgde route, qua medicatie, de volgende is:
Methylfenidaat – Dexamfetamine – Strattera
Het gezondheidsrisico van onbehandelde ADHD is veel groter dan wanneer het kind een goede behandeling met medicatie krijgt. Denk daarbij aan verslavingen, angststoornissen en depressie.
-
Mijn kind doet niet mee, hoe ga ik daarmee om?
De beste methode om hiermee om te gaan is door:
- Opgewekt te blijven.
- Voorbereid te zijn, in je werkhouding ga je ervan uit dat het kind niet meewerkt.
- Je niet uit het veld te laten slaan.
Zorg voor een positieve werkhouding om het kind te laten doen wat je wil dat het doet.
-
Wat doe je als je kinderen ieder hun eigen leerdoelen hebben?
Bij kinderen die niet leren van praten moet je niet proberen uit te leggen waarom de een het ene moet leren en de ander het andere. Het is gewoon zo en dat hebben ze te accepteren. Met hele kleine stapjes kun je het ongewenste gedrag vervangen door gewenst gedrag.
-
Hoe vind je de juiste hulp?
Michiel Noordzij wijst ons op de website Psykid.nl. Dat is een website van samenwerkende zelfstandig kinder- en jeugdpsychiaters waar hij er zelf een van is.
Tenslotte
Om de methode van Michiel Noordzij volledig eigen te maken kun je het beste een cursus bij hem doen. Deze samenvatting geeft je slechts een kijkje in wat de mogelijkheden zijn om ongewenst gedrag af te leren. Zij, die bij de thema-avond aanwezig waren, nodig ik van harte uit om dit verslag aan te vullen met dingen die ik vergat te vermelden. Doe dat in het commentaarveld hieronder. Wanneer dit artikel vragen oproept, kun je die ook in het commentaarveld stellen. Ik reageer daar zo snel mogelijk op.
Hartelijke groet, Barbara